Chi tiết

Chuyên mục: Tổ chức

Được viết: 13 Tháng 1 2010

Cập nhật lần cuối: 17 Tháng 3 2020

Lượt xem: 8736

Nguyễn Hữu Việt Hưng
(Bài nói tại Hội nghị Đại số-Hình học-Tôpô toàn quốc, Tp Hồ Chí Minh 25-28/11/2005)

Tôi biết anh Nguyễn Hữu Anh 31 năm về trước trong một hoàn cảnh đặc biệt.

Tháng 10/1974, có một nhóm các nhà Toán học từ Pháp tới Hà Nội giảng về Lý thuyết Kỳ dị và Tai biến trong một tháng trời, bao gồm B. Malgrange, F. Phạm, A. Chenciner, và Lê Dũng Tráng. Để chuẩn bị cho hoạt động đó, cố Bộ trưởng Tạ Quang Bửu đã viết một bài dài trên báo Nhân Dân giới thiệu về lý thuyết này. Cần nói rõ rằng hồi đó Miền Bắc nước ta chưa có nhiều báo chí như bây giờ, và chỉ những bài chính thống vào bậc nhất mới được in trên báo Nhân Dân. Lúc ấy tôi đang học năm thứ tư trong khoá đào tạo thời đó gồm 4 năm rưỡi tại Khoa Toán Đại học Tổng hợp Hà Nội. Lũ 3 đứa lớp tôi gồm Đặng Hùng Thắng, Đào Kiến Quốc và tôi được Khoa Toán cho phép nghỉ học chính khoá suốt tháng 10 để đi nghe những bài giảng nói trên.

Ba người giảng chính là Malgrange, Phạm, và Chenciner nối tiếp nhau giảng bằng tiếng Pháp, mỗi người một giờ mỗi buổi sáng. Riêng Lê Dũng Tráng thỉnh thoảng bổ sung một bài giảng, anh cố gắng nói bằng tiếng Việt, dù lúc đó tiếng Việt của anh chưa được trôi chảy như về sau này. Người nghe ngồi chật cả một phòng lớn ở tầng 3 toà nhà chính ĐHBK Hà Nội. Lúc ấy, không mấy người nghe được tiếng Pháp, nên chúng tôi cần phiên dịch. Hai phiên dịch thay phiên nhau, một là GS Đoàn Quỳnh và người thứ hai còn rất trẻ và lạ, tên là Nguyễn Hữu Anh, tiến sĩ được đào tạo tại Mỹ mới về nước, làm việc tại ĐHBK Hà Nội.

Anh Nguyễn Hữu Anh nói tiếng Pháp (và, như sau này tôi được biết, cả tiếng Anh nữa) rất trôi chảy với một ngữ điệu đẹp. Khó khăn mà anh ít nhiều gặp phải lúc bấy giờ chính là phần tiếng Việt, lý do là vì các nhà toán học ở hai miền nước ta trong một thời gian dài trước năm 1975 đã dùng những thuật ngữ toán học rất khác nhau. Chẳng hạn, Không gian tôpô (miền Bắc) cũng được kêu bằng Đồ hình vị tướng (miền Nam), Không gian tôpô compact địa phương là Đồ hình vị tướng áp súc cục bộ, Môđun được kêu bằng Gia quần, Môđun con là Tiểu gia quần... (Chữ này thật khó cho những người nói giọng Hà Nội như tôi.)

Sau tháng 10/1974, được khích lệ bởi loạt bài giảng nói trên, ở Hà Nội trong một thời gian dài có một xêmina do các giáo sư Đoàn Quỳnh, Hoàng Hữu Đường, Phạm Ngọc Thao, Phan Đức Chính, Nguyễn Hữu Anh... chủ trì. Xêmina làm về một số vấn đề hiện đại của toán học: Nhóm Lie và Đại số Lie, Lý thuyết biểu biễn, Hình học Riemann toàn cục, Lý thuyết Kỳ dị... Trong xêmina, tôi có nhiều thời gian hơn để nói chuyện với anh Nguyễn Hữu Anh. Tôi được biết anh đã học đại học tại Sài gòn (1963-66), nơi anh chịu nhiều ảnh hưởng của GS Đặng Đình Áng, lấy bằng tiến sĩ tại University of California, Los Angeles (UCLA) (1967-69) dưới sự hướng dẫn của GS D. Babitt (ông này trong nhiều năm làm Tổng biên tập tạp chí Pacific Journal of Mathematics), rồi làm postdoct tại Princeton (1969-71) với GS Harish Chandra, sau đó anh tiếp tục làm postdoct một thời gian ở Queen’s University, Canada (1971-73) trước khi về nước năm 1974, lúc anh 29 tuổi.

Sinh viên ĐHBK Hà Nội hồi đó truyền tai nhau rằng thầy Nguyễn Hữu Anh thường gặm bánh mì ngay trong phòng thi, để hỏi thi thông tầm từ sáng đến tối. Rất nhiều sinh viên bị thầy đánh trượt.

GS Đặng Đình Áng và nhiều người từng ở Đại học Khoa học Sài gòn đánh giá anh Nguyễn Hữu Anh ngày xưa là sinh viên xuất sắc nhất của Khoa Toán đại học này trong suốt mấy chục năm. Trong thời gian làm nghiên cứu sinh ở UCLA không phải anh Anh đã tham gia phản chiến ngay từ đầu. Nhưng dần dần, chính hệ thống truyền thông của nước Mỹ đem cuộc chiến tranh Việt Nam tới từng đầu giường ngủ đã đưa anh đến với phong trào phản chiến. Ngày ngày tivi Mỹ đặc tả những trận càn, xóm làng miền Nam Việt Nam tan hoang, lính Mỹ và lính Sài Gòn cứ chiều tối lại ôm càng trực thăng bỏ chạy... Thế rồi anh Anh xuống đường với phong trào phản chiến. Tôi đã thức nhiều đêm ở Berkeley để nghe một người bạn của anh trong phong trào sinh viên phản đối chiến tranh Việt Nam, anh Đoàn Hồng Hải, kể về những năm tháng hào hùng của các anh.

Rời bỏ nước Mỹ, đất nước có mức sống rất cao và nền khoa học hàng đầu thế giới, để về Việt Nam, mà về Hà Nội khi đất nước còn chia cắt, chứ không phải Sài gòn, nơi anh sinh ra và lớn lên, anh Nguyễn Hữu Anh đã có những quyết định mà chắc chắn bất kì ai cũng không thể chọn lựa một cách dễ dàng. Tôi thấy anh Nguyễn Hữu Anh có một cuộc đời không bằng lặng. Vậy mà anh dường như không có gì phải dằn vặt, lúc nào cũng hồn nhiên, hồ hởi, chân thành. Anh như một ngọn nến bình thản cháy mà tôi và nhiều bạn bè cùng thế hệ thường nhìn vào để bình tâm lại mỗi khi chúng tôi phải vật lộn với những sự chọn lựa.

Khi còn sống độc thân ở ĐHBK Hà Nội, anh Nguyễn Hữu Anh được phân căn gác lửng ở tầng một-rưỡi một toà nhà gần sân vận động của trường (Đông Dương học xá cũ). Đó là căn gác rộng chừng 8-9 mét vuông, ở chiếu nghỉ cầu thang nằm giữa tầng một và tầng hai. Một vài lần tôi đã tới thăm anh ở căn gác đó. Nhưng khi ấy tôi chưa biết ở những nước phát triển thì người ta thường sống trong những chỗ như thế nào, cho nên tôi cũng không biết rằng sống như thế là bình thường hay là phi thường. Chính trong căn gác đó, anh Nguyễn Hữu Anh đã viết bài báo mà sau này được in trên Annals of Mathematics. Đó là tạp chí toán học số 1 trên thế giới. Và bài báo của anh Nguyễn Hữu Anh cho tới nay vẫn là bài duy nhất của một người Việt viết trong lúc đang sống và làm toán trong nước, được in trên Annals. (Có một thực tế là tạp chí này thường ít khi đăng bài của những người chưa từng ở Princeton và không có quan hệ chuyên môn khăng khít với một giáo sư nào có thế lực ở đó.) Chúng ta đã có dịp bàn về chất lượng và số lượng trong khoa học. Chỉ xin nhắc lại một sự thật hiển nhiên là chất lượng chứ không phải số lượng của các công trình chính là cái tạo nên đẳng cấp của một nhà toán học, và rộng ra, tạo nên diện mạo của một nền toán học. Hãy tự hỏi lòng mình xem nếu được quyền chọn lựa giữa một bên là làm tác giả của một trong những bài thơ như Hoàng hạc lâu (Thôi Hiệu), hay Đề đô thành Nam trang (Thôi Hộ), hay Phong kiều dạ bạc (Trương Kế) với một bên là làm tác giả của cả một tập thơ dày cộp vẫn thường được in ra sau những cuộc thi thơ gần đây thì ta sẽ chọn cái gi.

Năm 1978, anh Nguyễn Hữu Anh cùng gia đình chuyển vào Sài Gòn. Trong nhiều năm anh làm Chủ nhiệm Bộ môn Đại số, Chủ nhiệm khoa Toán ĐHKH thành phố Hồ Chí Minh, và hiện nay là Chủ tịch Hội Toán học thành phố Hồ Chí Minh. Cá nhân tôi tin rằng một người có trình độ cao, hiểu biết tường tận về lối đào tạo theo chứng chỉ của Mỹ và có quan hệ quốc tế rộng rãi như anh Nguyễn Hữu Anh nếu được đặt vào cương vị Hiệu trưởng sẽ rất có lợi cho trường đại học ấy.

Trong những năm 1980, anh nhiều lần được đồng nghiệp mời sang Mỹ trao đổi khoa học. Lúc đầu thì phía Việt Nam không cho anh đi, nguyên do là vì anh có một bà chị di tản sang Mỹ. Về sau, khi phía Việt Nam cho anh đi thì phía Mỹ lại không cấp visa, bởi vì họ vẫn còn “ghi sổ đen” những hoạt động phản chiến của anh. Mãi sau này, nhờ có một Thượng nghị sĩ Mỹ can thiệp, anh mới có những chuyến trở lại trao đổi khoa học với các đồng nghiệp Mỹ.

Nhân những lúc trà dư tửu hậu mà chuyện phiếm, một số anh em ở ĐHTH Hà Nội (cũ) chúng tôi thường ví các nhà toán học với rượu, một sự so sánh đầy kiêu hãnh. Rượu là thứ thú vị bậc nhất trên đời này. Đó là sự pha trộn không biên giới của nước và lửa, của ngọt ngào và cay đắng, hạnh phúc và khổ đau. Trong ví von đó, các nhà toán học Việt Nam chủ yếu thuộc về hai dòng: Toán học Quốc doanh và Toán học Quốc lủi. Rượu Quốc doanh do nhà nước sản xuất, có tính “chính thống”, với nhãn mác qui chuẩn; còn rượu Quốc lủi (dân Miền Nam gọi là rượu đế) do nhân dân nấu trộm, nên nó “dân dã”, và cũng vô danh như nhân dân vậy. Chữ Quốc lủi còn đồng âm với Cuốc lủi, tên một loài chim đầy nỗi niềm thường lẩn trốn rất nhanh. (“Nhớ nước đau lòng con cuốc cuốc.” – Bà Huyện Thanh Quan). Đáng tiếc là ngày nay các nhà toán học quãng dưới 40 tuổi nói chung không còn hiểu nghĩa các chữ Quốc doanh và Quốc lủi cùng hoàn cảnh ra đời của những khái niệm này.

Mấy anh em dòng Toán học Quốc lủi chúng tôi mạn phép cho rằng anh Nguyễn Hữu Anh cũng thuộc dòng toán học này. Không biết anh Anh có chia xẻ ý tưởng này và lượng thứ cho sự tếu táo của chúng tôi hay không?

Mới đó mà anh Anh đã 60 tuổi. (Anh sinh ngày 7/4/1945.) Dạo đầu năm, tôi nghĩ rằng trong năm nay tôi sẽ không có đủ thời gian để viết về những kỉ niệm với anh. Tôi tự an ủi là tôi đã có một bài báo với lời mừng thọ anh in trên Transactions Amer. Math. Soc. 357 (2005), 4065-4089.

Năm nay tôi bận và mệt quá, vì phải làm nhà. Hơn 50 tuổi mà còn để vợ con phải sống trong một căn nhà cấp 4, tôi tự thấy mình có tội. Trong câu thơ Xuân Sách viết về Hữu Loan, tác giả của “Màu tím hoa sim”: “Cho đến khi tóc bạc da mồi / Chưa làm được nhà, còn bận làm người” tôi như thấy có một phần cuộc đời mình. Nhưng khi năm 2005 sắp hết, tôi tự thấy không thể yên lòng nếu không viết bài này.

Anh Nguyễn Hữu Anh là một người sành ăn và sành rượu vang. Khổ một nỗi, ngày nay ở nước ta các thứ vang nổi tiếng, như Bordeaux chẳng hạn, thường bị làm giả. Anh Anh có lần nói đùa: “Khi các em mang rượu vang ra thì phải sờ đít ngay, đít bằng thì dỏm đít lõm thì nghiêm” Đó là cái đít chai rượu. Nhưng ngay cả cách chọn rượu rất tài hoa đó cũng nhiều khi không giúp người ta tránh được rượu rởm. Vì thế mà một năm đôi lần anh Nguyễn Hữu Anh và tôi gặp nhau, chúng tôi thường tránh những loại vang đã được xem là có mác chuẩn, mà dùng vang California, vang Chilê... Những thứ vang quê kệch này còn vô danh, cho nên không bị làm giả. Anh Anh còn nhớ cái chai vang đỏ Chilê mà anh em mình uống ở quán Hot Rock không? Đậm chát vị nắng Chilê dân dã phải không anh?

Hà Nội, mùa nắng hanh 2005

Nguyễn Hữu Việt Hưng

Chi tiết

Chuyên mục: Tổ chức

Được viết: 21 Tháng 11 2009

Cập nhật lần cuối: 29 Tháng 8 2020

Lượt xem: 9435

 Vietnam News, Sunday, 19 November 2006.

Math geek makes good: Prof Dang Dinh Ang (fourth from left) poses for a picture with General Vo Nguyen Giap (second from left) in 1977 in Ha Noi. — Photos courtesy of Prof Dang Dinh Ang   Mini-recital: Prof Dang Dinh Ang (left) plays the flute for his long-time friends, Trinh Vinh Trinh and composers Van Cao (first from right) and Trinh Cong Son at his house in HCM City.   At leisure: Prof Dang Dinh Ang tends potted plants in his yard in his free time, in addition to playing the flute and writing books.   When he’s not solving equations... : Prof Dang Dinh Ang (first from right) joins in a recital of a Haydn pieces at the Viet Nam Musicians’ Association in November 2001.

(19-11-2006)

Dang Dinh Ang is more than a mathematician and engineer; he’s also a teacher determined to make math fun for his students. In honour of National Teachers’ Day tomorrow, Hong Van spends a day in the busy life of Ang.

Google the name Dang Dinh Ang and the search engine results bring up 24 pages of professional websites that include the titles of his many articles published in mathematics journals.

The most cited work of Prof Ang’s is his textbook Moment Theory and Some Inverse Problems in Potential Theory and Heat Conduction, co-authored by Ang, when he was 76 years old, and two other mathematicians, one Vietnamese and the other German.

Ang’s research results are used in the fields of mechanical and aeronautical engineering.

The textbook, published by the prestigious German Springer publishing house, is widely used at universities in the US, Germany, France, Belgium and Japan as a textbook or must-read for post-graduates and undergraduates.

To the general Vietnamese public, Prof might not be well-known, but to mathematicians and engineering professionals he is a highly respected figure.

"Prof Ang has contributed almost 50 years to the Vietnamese mathematics field," said Prof Nguyen Xuan Xanh, Ang’s former student. "He is well-known through more than 130 articles published in international mathematics journals, magazines and books."

Born in northern Ha Tay Province’s Chuong My District, Ang moved to Sai Gon in 1951 with his wife.

Fluent in French after his school years at the prestigious Buoi High School in Ha Noi, Ang decided to study English by himself so he could earn a living as an English language teacher.

In 1953, he won a Fulbright scholarship funded by the US government and later studied aeronautical engineering at the University of Kansas.

During a talk show with HCM City TV in March on his 80th birthday, Ang modestly said he had always been lucky in his career, but his former students in the audience said he had worked hard and contributed a great deal to Viet Nam.

Instead of the standard four years for a bachelor’s degree, Ang finished within two years, and wrapped up his two-year master’s programme in one year.

After that, he spent two years earning a Ph.D in aeronautics and mathematics at California Institute of Technology (Caltech).

As early as 1955, prior to getting his bachelor’s degree, Ang won a prize from the Institute of Aeronautical Sciences in Fort Worth, Texas, for his paper on compressible viscous flow in the field of aviation engineering.

At that time, he had many offers to stay in the US to continue his professional career.

In 1960, he decided to return to southern Viet Nam, then under a US-supported government, to his wife and two children who could not go to the US because of the then existing regulations.

After Ang returned at the age of 34, he was assigned as the head of the mathematics department of then Sai Gon University, now the Viet Nam National University – HCM City.

New way of teaching

"At that time the old system made maths one of the toughest subjects to take," Ang recalled. "The programme scared the students with challenges that shouldn’t exist."

Duong Minh Duc, also a former student who is now a professor at the HCM City National University’s School of Natural Sciences, said that before he went to university in the early 1970s, only 12 of 500 students taking the general maths courses could pass the exams after the first two undergraduate years.

"Two years after Prof Ang changed the system and the programme, the number of graduates increased to nearly 100," Duc said, "but the important thing is that he inspired us to like mathematics."

Duc also said the studies had been so arduous that only a handful of people graduated with a maths degree during the decade prior to Ang taking over the programme.

"What we learned from Prof Ang is still useful for us as educators," Duc said. "He showed us that teaching is not about hindering, but about inspiring students and making studying math fun for people who like it."

For many university mathematics lecturers, Ang’s textbooks about maths and mechanics that he wrote years ago are still relevant and used widely.

In 1980, to recognise his academic contributions, Ang was among the first group of academia in Viet Nam to be given the title of professor from the Government.

He has also been a visiting professor and lecturer at many well-known universities in the world, including the University of California Los Angeles and the University of Utah in the US.

He has lectured at the University of Cambridge in England, Instituto per le Applicasioni del Calcolo Mauro Picone in Rome, Universite D’Orleans in France, Universite Paris – Nord, Ecole Polytechnique Paris, Free University in Berlin, and University of Tokyo.

To celebrate his 80th birthday in March, the Paris Ecole Polytechnique and the HCM City Institute of Applied Mechanics are co-organising an international conference on nonlinear analysis and engineering mechanics in HCM City next month.

The workshop is expected to bring to Viet Nam many leading mathematicians from the US, Germany, France, China, Canada, Japan, Australia, Germany and Hong Kong.

Fluting mathematician

Leaving behind the busy traffic noise on HCM City’s Dien Bien Phu Street, Ang separates himself by bamboo trees, ornamental plants and a small fishpond.

He lives in a simple house with a set of old rattan chairs, a rattan sofa and coffee table, some old bookshelves filled with books, a small Sony television, a Vietnamese-made DVD player and an old piano.

The walls are covered with copies of his degrees, pictures of him and other colleagues, and posters for flute festivals he has taken part.

Well-known for his mathematics knowledge, Ang is also popular in his field as a flutist.

He said he didn’t know why he liked the instrument so much, but he loved playing a bamboo flute when he was little. The first time he heard Mozart, he fell in love with classical music.

Perhaps the talent runs in the family. His nephew, Dang Thai Son was the first Asian pianist to win first prize and a gold medal at the 10th International Chopin Piano Competition prize in Warsaw in 1980.

Soon after Ang arrived in the US, he bought a silver flute, which has been with him ever since.

For Ang, music is important to his mathematics career, and he finds the two complementary.

Music is also invigorating, he said, and he especially likes Mozart, Haydn, and the late Vietnamese composers Van Cao and Trinh Cong Son, who were his close friends.

His wife, Bui Thi Minh Thi, now 78, raised their five children. When Ang got his Ph.D, his department at CalTech issued a PHT (Put Husband Through) degree for Thi.

When it was given to her, she burst into tears, recalling all the years she was separated from her husband and her efforts to raise the two children while he was away.

Today, she remembers that it was a difficult time because her relatives often urged her to persuade him to return.

"But I thought if he was unfaithful to me, he would have been, anyway, even if we were together, so I told him to finish as soon as he could and come home," she said.

Of their five children, three are following Ang’s path in the US.

His second son has earned a Ph.D in mathematics at Princeton University in New Jersey, and a daughter and another son are teaching in Florida and Mississippi.

His fourth daughter is working in a hospital in Belgium, while his last daughter is teaching English at the Viet Nam-US Society (VUS), an English-language centre in HCM City.

These days, Prof Ang gets up every day at 4am and plays his beloved instrument for nearly an hour. He still rides his 1966 bicycle around town and is practising his flute to prepare for a CD recording early next year of works by the German baroque composer Telemann.

On the recording, he will be accompanied by two other musicians, a well-known Vietnamese flutist and pianist. — VNS

Chi tiết

Chuyên mục: Tổ chức

Được viết: 13 Tháng 1 2010

Cập nhật lần cuối: 20 Tháng 3 2020

Lượt xem: 8740

Dưới đây là trích bài viết tưởng niệm Giáo sư Nguyễn Đình Ngọc của Giáo sư Bùi Trọng Liễu (nguyên giáo sư Đại học Paris). Bài được VietNamNet đăng lại ở đây và đây. Bản gốc ở đây.

Cố nhân

Thiếu tướng – Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Nguyễn Đình Ngọc (7-2005). Ảnh Trọng Chính (nguồn: Báo ảnh VN)

Trả lời một phỏng vấn, Thiếu tướng Giáo sư Nguyễn Đình Ngọc đã nói: "Tôi không muốn nói về tôi mà đơn giản chỉ là tâm sự của một thế hệ. Thế hệ những người như tôi đã đi trọn cuộc kháng chiến trong đó không ít người đã vĩnh viễn nằm xuống". Anh Ngọc đã nói thế, tôi cũng nghĩ rằng khi kể chuyện về anh, tôi không chỉ kể về một cá nhân, một "cố nhân", mà kể rộng hơn thế; không phải là tôi vô tình lạc đề. Anh Ngọc là ai: điệp viên với bí danh "Ziệp Sơn", người cán bộ công an, nhà khoa học?

Tối 2/5/2006, vợ chồng tôi đang ăn cơm, thì có chuông gọi cổng: chị T. vợ anh, lại tìm chúng tôi, báo tin cho biết là anh Ngọc vừa mất sáng hôm đó, và chị và cháu H. (con trai duy nhất của anh chị) sửa soạn lên đường về dự đám tang. (Xin nói ngay là ở đây, tôi nói tới chị T., vợ còn định cư ở Pháp, chứ tôi không nói tới người khác). Mấy ngày sau, tôi được đọc một số bài báo trên mạng do bạn bè gửi cho. Có những tin đưa chính xác, có những tin đúng nhưng khó hiểu, có những tin đưa không đúng, qua những gì tôi đã được biết hoặc chứng kiến.

Bản tin của Ban chấp hành Hội Tin học Việt Nam, các Hội Tin học thành viên và gia đình, đăng 5/5/2006 trên tạp chí Tin học và Đời sống viết như sau:

Thiếu tướng, Giáo sư, Tiến sĩ khoa học: NGUYỄN ĐÌNH NGỌC, Nguyên Phó Chủ tịch Hội Tin học Việt Nam, Trưởng ban Kiểm tra Hội Tin học Việt Nam, sinh ngày 13 tháng 8 năm 1932, quê quán xã Phượng Dực, huyện Phú Xuyên, tỉnh Hà Tây, thường trú tại Phòng 402, nhà D3, Tập thể Trung Tự, Đống Đa, Hà Nội; nguyên Bí thư Đảng uỷ, Cục trưởng Cục Khoa học Viễn thông – Tin học, Bộ Công An, Phó trưởng ban chỉ đạo chương trình quốc gia về công nghệ thông tin (BCĐ49), Bí thư Chi bộ Trường Đại học dân lập Thăng Long; Phó Chủ tịch Hội Vô tuyến – Điện tử Việt Nam, Hiệu trưởng Trường Đại học Dân Lập Tây Đô - Cần Thơ; Huân chương Quân công hạng Ba, Huân chương chiến công hạng Nhì, Huân chương Kháng chiến chống Mỹ hạng Nhất, Huy chương Vì An Ninh Tổ Quốc, Huy chương vì sự nghiệp các hội KHKT, Huy chương vì thế hệ trẻ; sau một thời gian lâm bệnh, […] đã từ trần hồi 8 giờ 56 phút ngày 2 tháng 5 năm 2006 (tức ngày 5 tháng 4 Bính Tuất) tại Bệnh viện 198 - Bộ Công an. Lễ viếng đã tổ chức từ 9 giờ 30 ngày 8 tháng 5 năm 2006 tại Nhà tang lễ số 5 Trần Thánh Tông, Hà Nội. Lễ truy điệu hồi 12 giờ 30 cùng ngày. Điện táng tại Đài hoá thân hoàn vũ, Hà Nội.

Điều quan trọng nhất đáng biết về anh Ngọc, tất nhiên là kết quả công tác điệp báo của anh, dưới bí danh "Ziệp Sơn", nhưng tiếc thay, các bản tin đều chỉ nói lướt qua. Thí dụ như có bản tin viết: "Trong vai trò một điệp báo viên, những tin tức ông cung cấp luôn chính xác, kịp thời và vô cùng quan trọng – thông tin về cuộc tập kích vào Trung ương cục Miền Nam, về việc năm 1975 Mỹ sẽ không quay lại… chỉ là một vài trong số rất nhiều những chiến công thầm lặng của điệp viên tài ba này". "Vô cùng quan trọng" mà chỉ vọn vẹn được mấy dòng đó sao? Hay là vì thời điểm hiện nay còn quá sớm để công bố chi tiết toàn bộ? Hay là những chi tiết này nằm trong các bản tuyên dương mà tôi không được đọc? Biết bao câu hỏi còn chưa được trả lời. Hẳn là vào tháng 4 năm 1975, đã có nhiều nguồn tin trái ngược về khả năng Mỹ quay lại can thiệp hay không; và những người chuyển những loại tin này gánh một trách nhiệm rất nặng vì nó ít nhiều liên quan đến quyết định cuối cùng của Bộ Chính trị mở chiến dịch Hồ Chí Minh. Tôi tò mò và mong một ngày nào được biết hết…

Trong khi chờ đợi, tôi xin được kể những gì tôi được biết về anh: vì ở anh, sau người điệp viên còn có người công an, sau người công an còn có nhà khoa học; khi người điệp viên đã chấm dứt công tác, người công an ở anh vẫn còn tiếp tục nhiệm vụ – như có người phóng viên đã viết về anh: "Có ai đó đã từng nói, bộ đội còn thời chiến thời bình chứ công an chẳng lúc nào ngơi nghỉ" – và khi người công an đã nghỉ hưu, nhà khoa học vẫn còn đeo đuổi công việc.

Về việc anh đam mê học hành, nghiên cứu khoa học, cũng trong cuộc phỏng vấn dẫn trên, anh nói: "Năm đó (1947) tôi còn rất nhỏ, cả hai bố con cùng bị giặc Pháp bắt. Biết mình sẽ bị đem đi hành hình, thay vì nói con trả thù cho bố, ông nói: “Con cố học và giúp người khác học, còn thiếu tri thức dân mình khổ đừng trách ai, chỉ nên tự trách mình”. Khi đất nước cho phép ngơi nghỉ thì tôi lại làm điều cha tôi đã dạy. Dạy học, nghiên cứu khoa học... tôi hiểu rằng, cuộc chiến giành lấy hạnh phúc, phồn vinh không thể thiếu tri thức". Rồi với câu hỏi của phóng viên: "Phải chăng thế hệ ông còn nhiều nỗi lo khi đã làm tròn sứ mệnh của mình với đất nước?", anh đã trả lời: "Phải. Nó như cuộc chạy tiếp sức, thế hệ bố tôi đã làm tốt trọng trách đầu tiên tức là cuộc kháng chiến chống Pháp nhưng để lại trên vai chúng tôi cả một gánh nặng. Và tất cả vẫn chưa kết thúc, sau 1975 tất cả những ai may mắn còn sống phải đi tiếp cuộc kháng chiến mới: cuộc kháng chiến chống sự tụt hậu về khoa học và công nghệ đòi hỏi các bạn trẻ cũng phải ghé vai gánh vác".

 Tôi không biết người phóng viên khi kể lại mấy lời này có lý tưởng hóa khung cảnh không, nhưng rõ ràng là nội dung của mấy câu trả lời của anh Ngọc là chí lý, và tôi hoàn toàn tâm đắc: mất nước ở thế kỉ 19, cũng vì thiếu tri thức; những năm đói rách, cùng cực, cũng vì thiếu tri thức; những đợt làm khổ nhau, cũng vì thiếu tri thức; giáo dục đào tạo bê bối, cũng vì thiếu tri thức; tham nhũng và để tham nhũng, cũng vì thiếu tri thức, vv. và vv.

Tôi đã có dịp kể trong cuốn sách "Tự sự của người xa quê hương": Tôi bị bệnh lao ngay mấy tháng sau khi đến Pháp, nên tôi "lê la" gần 7 năm trong các sanatoria và dưỡng đường cho các sinh viên ở Pháp. Vào khoảng năm 1955-1956, trong lúc tôi ở dưỡng đường ở Sceaux, thì anh Nguyễn Đình Ngọc cũng ở đó, và vì thế nên quen biết. Những điều như: về ông thân sinh anh ấy bị quân viễn chinh Pháp bắt và giết (1947), tôi có nghe anh kể thuở đó. Nhưng tất nhiên, việc anh làm điệp viên thì sau ngày giải phóng, tôi mới được biết.

Ở đây, chủ yếu tôi chỉ nói đến những gì tôi đã nghe kể và/hoặc chứng kiến:

Lúc sang Pháp, thì anh Ngọc đã có vợ, chị T., và ở Pháp anh chị ấy sinh một con trai, cháu H. Theo như tôi được biết, chị T. thuộc một vọng tộc: mẹ chị T. là cháu nội hoàng giáp Đặng Văn Thụy, con gái phó bảng Đặng Văn Hướng – quan to của triều đình Huế, sau đi kháng chiến và một thời là Bộ trưởng của Chính phủ cụ Hồ trong kháng chiến, nhưng chết trong đợt Cải cách ruộng đất. Như vậy là chị T. là cháu gọi ông Đặng Văn Việt bằng cậu – ông Đặng Văn Việt người chỉ huy bộ đội vùng biên giới, người của con "đường số 4 anh hùng", và của chiến dịch biên giới phá các binh đoàn Lepage và Charton vv. Mẹ chị T. lại là cháu ngoại của cử nhân Hoàng Đạo Phương, là một thương gia giàu có ở Hà Nội thuở xưa; ông Phương lại đồng thời là anh của ông Hoàng Đạo Thúy (người anh cả của Hướng đạo Việt Nam, một lúc là giám đốc trường võ bị Trần Quốc Tuấn thời Dân chủ Cộng hòa, rồi chủ nhiệm Truyền tin, quân hàm đại tá quân đội nhân dân)

 Mẹ chị T. mất sớm, bố chị T. đi kháng chiến – trước ông là công chức bưu điện thời Pháp thuộc, sau Cách mạng là cán bộ cao cấp ngành công an – sáu chị em chị T. sống với ông bà nội Trịnh Hữu Thăng, tiến sĩ tại gia (không ra làm quan) ở quê, vùng Nam Định; đến khoảng năm 1951 quân viễn chinh Pháp càn quét dữ quá, gia đình mới gửi chị em chị T. vào Hà Nội sống với một bà dì (em mẹ chị T.), bà này là vợ ông Phan Huy Quát. Ông Quát từng làm tổng trưởng giáo dục (1949), quốc phòng (1950, 1954), ngoại giao (1964) của chính quyền Bảo Đại trong vùng tạm chiếm, thủ tướng mấy tháng năm 1965..., sau 1975 chết trong trại cải tạo. Anh Ngọc học trường trung học Chu Văn An ở Hà Nội, là học sinh giỏi cùng học với ông Phan Huy Lương nên quen với gia đình ông Phan Huy Quát (ông Lương là em ông Quát).

 Vào giai đoạn từ cuối năm 1951 đến 1954, do tướng De Lattre de Tassigny, tổng tư lệnh quân đội viễn chinh Pháp, kiêm cao ủy Pháp ở Đông Dương, bắt đầu có lệnh động viên trong vùng tạm chiếm . Anh Ngọc tránh quân dịch, nên ra vùng kháng chiến, rồi tại đó, năm 1952, anh học lớp "điệp báo ở sở công an Liên khu IV" (như chính anh viết trong bài đăng trong cuốn sách "Giáo sư Lê Văn Thiêm", nxb Đại học Quốc gia, Hà Nội 2003), rồi: " […] Bắt đầu từ Giám đốc Công an Liên khu 4, Nguyễn Hữu Khiếu, (anh) được (Bộ trưởng Bộ Công an sau này) Trần Quốc Hoàn để mắt tới và quyết định đào tạo "đánh" anh vào lòng địch tại miền Nam dưới sự điều khiển đơn tuyến từ miền Bắc tới Ban An ninh Trung ương Cục miền Nam", như một đoạn bài báo "Thiếu tướng, GS, TSKH Nguyễn Đình Ngọc: Vinh quang là lặng lẽ" đăng trên báo Công An Nhân Dân trên mạng, viết ngày 9/5/2006. Anh vào Nam, theo học ở Đại học Sài Gòn và cưới chị T. vào năm 1955. Anh sang Pháp cuối 1955 vì có được học bổng để sang học về Khí tượng, rồi chị T. cũng sang Pháp đầu 1956; cuối năm chị sinh cháu H. ở Pháp.

Ở Pháp, anh Ngọc học lấy được 3 bằng kỹ sư và bằng tiến sỹ cấp ba (doctorat de 3ème cycle) về Khí tượng. Mấy năm sau, anh và tôi soạn luận án tiến sĩ nhà nước về Toán, ở Đại học Paris cùng thời, nhưng không cùng ngành.

Anh bảo vệ luận án dưới sự hướng dẫn của giáo sư Ehresman, dưới đề tài "Sur les espaces fibrés et les prolongements" (Về không gian phân thớ và thác triển), thuộc ngành tô-pô và hình học vi phân. Tôi bảo vệ luận án năm 1962, anh Ngọc bảo vệ năm 1963 và anh có làm giáo sư ở Đại học Poitiers, rồi ở Đại học Brest ở Pháp một thời gian.

Cái thuở còn soạn luận án, rồi đi dạy ấy, chúng tôi khá thân, nhưng tất nhiên tôi không biết anh là điệp viên. Anh chị Ngọc và vợ chồng tôi thời ấy cùng sống ở Antony, ngoại ô nam Paris, nhà ở chỉ cách nhau nửa cây số, gặp nhau luôn. Đi dạy ở địa phương xa hàng mấy trăm cây số – tôi dạy ở Lille cách Paris 200 km, anh ấy dạy ở Brest cách Paris 600 km – nhưng nhà vẫn ở vùng Paris, vì thuở ấy sinh hoạt khoa học phần lớn tập trung ở thủ đô Paris; các giáo sư đại học lại chỉ phải giảng bài 3 giờ/một tuần; lèo tèo hướng dẫn vài ba nghiên cứu sinh đồng thời lại là phụ giảng viên của mình ở đại học địa phương; ngành Toán lại không có phòng thí nghiệm, mình chỉ cần tập trung có mặt ở đó độ hai, ba ngày là đủ.

Cho nên thuở đó có cái tên gọi các giáo sư không cư ngụ tại chỗ là "turbo-prof " – (anh KV. đề nghị tôi dịch là "giáo sư vù": chợt đến rồi lại "vù" đi nhanh). Ai không sống trong khung cảnh đó thì dễ bị lẫn lộn và hiểu lầm: anh Ngọc không hề giảng dạy ở những nơi mà anh ấy học ở Pháp (trường Viễn thông, trường Hải công, Đại học Paris) như có phóng viên khẳng định. Về cái việc anh Ngọc học "dàn hàng ngang", chuyên môn này rồi chuyên môn nọ, tôi muốn nói một cách công bằng: theo tôi, không phải tại anh mắc cái tật của một số người Việt Nam, ưa học lấy càng nhiều bằng "là là" lại càng tự cho là oai, chứ không chịu (hay không có khả năng) học cao học sâu. Anh Ngọc có chủ ý khác.

Có lần anh tâm sự với tôi là: nước mình lạc hậu, thay vì cá nhân mình bỏ hết hơi sức "rặn" ra thêm được vài định lý để đăng nhiều bài báo, chẳng có ích gì thực sự; mình nên để công sức "nhập" những môn mới vào nước mình để giúp cho thế hệ sau mình có điều kiện tiến lên, còn tốt hơn. Về lý luận này, tôi có phần chia sẻ.

Xuất phát câu chuyện chi tiết là như thế này: Vốn là thuở anh Ngọc và tôi còn học và soạn luận án, thì có một ông giáo sư ở Đại học Paris tên là ông G. Choquet, là một trong những "tổ sư" của ngành tô-pô. Xin nói qua về ông Choquet này. Ông ta vốn là bạn đồng khóa với ông L. Schwartz – người bạn thân thiết của Việt Nam mà tôi có dịp nói tới trong cuốn sách thuở trẻ ông Choquet học rất giỏi, thi vào thi ra, đều đỗ thủ khoa còn ông Schwartz thì lần nào cũng đỗ á nguyên, thứ nhì sau ông này; điều này ông Schwartz có kể trong cuốn hồi ký của ông . Nhưng ông Schwartz thì được huy chương Fields, ông Choquet thì không, tuy ông cũng là một cự phách trong làng Toán. Ông Choquet có một cách giảng bài khá đặc biệt, đó là vào giảng đường "tay không", không có giấy tờ, hồ sơ sách vở, tay trái bỏ vào túi quần, tay phải cầm phấn viết trên bảng, cả buổi không cần nhìn giáo án gì cả, rất gây ấn tượng cho sinh viên. Theo tôi, thì vị cũng có ý "trộ" thiên hạ. Bởi vì trí nhớ dù tốt đến đâu, cũng có giới hạn của nó, và tất nhiên đã nhiều lần vị nhớ lộn, giảng bài không trôi, phải xin lỗi lần sau giảng lại…

Ông Ngọc nhà ta cũng muốn làm như vậy, và tất nhiên "đi đêm có ngày gặp ma"; một bữa, cũng giảng bài lộn, bí không tìm ra đầu đuôi, phải khất sinh viên lần sau giảng lại. Nếu vì ngành điệp viên cần luyện trí nhớ – và đó là một cách luyện trí nhớ – thì tôi thông cảm, chứ coi đó là cách giảng dạy có tính thuyết phục, thì tôi không tin.

Thuở ấy, cái lần giảng lộn bài phải khất sinh viên, anh Ngọc có thú thật khi kể lại cho tôi nghe, và chúng tôi cười với nhau mãi. Thời đó, tôi chưa biết anh là điệp viên, nên chúng tôi có thảo luận về cách giảng dạy. Tôi thì cho rằng mình có bổn phận tôn trọng và nâng đỡ sinh viên – nhất là thời đó sinh viên còn chưa có phụ đạo, ít sách vở tài liệu, ít người có học bổng, một phần không nhỏ sinh viên lại là những người đã đi làm kiếm sống (giáo viên tiểu học, trung học, công chức, vv.) tới học thêm để tiến thân, mình không nên vì lòng tự ái cá nhân mà gây thiệt thòi cho họ. Bởi vì, theo tôi, có bài giảng soạn sẵn kỹ càng, đánh số thứ tự, định nghĩa hay định lý đọc ra phải chính xác từng chữ, từng ký hiệu, thì sinh viên mới tiếp thu dễ dàng, và như vậy họ dành được nhiều thì giờ để tham khảo thêm ngoài bài giảng. Nhưng đó là lý luận của người giảng dạy, không phải là lý luận trong khung cảnh của một… điệp viên.

Trở lại chuyện anh Ngọc và cái sứ mạng điệp viên của anh ấy; tôi chỉ nhớ là anh ấy thỉnh thoảng đi Thụy Sĩ "thăm bạn" (anh chị có một cặp bạn thân ở Thụy Sĩ; mãi sau này, khi gặp lại anh ấy ở Thành phố Hồ Chí Minh năm 1977, anh ấy mới kể cho tôi là Thụy Sĩ là đường dây liên lạc của anh ấy). Kể ra thuở ấy, tôi ngay thật không nghi ngờ gì, tuy bao nhiêu bài nhạc, bài hát miền Bắc mà tôi có được là do anh ấy cho mượn để thu vào máy, vv. Nhưng tôi đoán, thời ở Pháp là cái thời sửa soạn cho anh một cái vỏ, một địa vị cao để sau đó dễ lọt sâu; công tác của anh có lẽ chỉ thực sự bắt đầu khi anh đã trở về Sài Gòn, chứ ở Pháp có gì đâu mà tìm hiểu, có lẽ ngoại trừ việc anh tìm ra tung tích của người sĩ quan Pháp đã hạ lệnh giết cha anh.

Lại nhớ đã có lần (vào khoảng cuối 1959, đầu 1960) tôi hỏi anh ấy là tại sao anh ấy lại tham gia cái « hội ông Quân » mà không tham gia « hội ông Quế », anh chỉ cuời lảng mà không trả lời. Đầu đuôi câu chuyện như sau, tuy tôi không nhớ hết chi tiết, và có hỏi thăm những người cùng thời, nhưng cũng không ai nhớ rõ hết. Trước hết xin nói vài lời về hai ông này, đều là nhà toán học. Ông Phạm Mậu Quân bảo vệ luận án tiến sĩ nhà nước năm 1954 ở Đại học Paris. Ông Ngô Văn Quế, bảo vệ luận án tiến sĩ nhà nước năm 1966 cũng ở Đại học Paris. Ông Quế thì tôi có quen sơ sơ, ông Quân thì tôi biết nhiều hơn vì có lúc là đồng nghiệp ở Đại học Lille trong vài năm. Hội ông Quân lập ra – lâu ngày tôi không nhớ, nay hỏi thăm, có người bảo là hội đó mang tên « Science et Culture pour le Vietnam » (Hội Khoa học và Văn hóa cho Việt Nam) – thuở ấy bị/được coi là một hội phía hữu, một phần vì ông Quân lúc đó không ủng hộ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, một phần có lẽ tại ông lấy em gái ông Phạm Khắc Hy, đại sứ của của chính quyền ông Diệm ở Pháp (sau này ông bà ly dị). Hội do ông Quế làm hội trưởng, mang tên là « Association des Etudiants Vietnamiens en Science et Technique », (Hội sinh viên Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam tại Pháp), gần phong trào Việt kiều – nghĩa là nếu dùng đúng ngôn ngữ một thời, đó là một « tổ chức quần chúng » của Nhóm Việt Ngữ – được thành lập khoảng cuối năm 59, đầu năm 60, sau khi hội Liên hiệp Việt kiều bị chính phủ Pháp của ông De Gaulle cấm. Còn Nhóm Việt Ngữ (sau này đã giải tán), là nhóm cốt cán của phong trào Việt kiều ở Pháp; tôi không tham gia nhóm này, nhưng có được nghe nói tới; sự tích của nhóm này có được kể trong cuốn hồi ký của đại sứ Võ Văn Sung. Vì thế « Hội ông Quế » được coi là hội phái tả. Tôi không tham gia hội ông Quân vì tôi coi chính quyền Bảo Đại do Pháp dựng nên và chính quyền ông Diệm nối theo là không « chính thống/đáng » (légitime); tôi cũng không tham gia hội ông Quế vì lúc đó tôi nghĩ rằng tôi đã đi làm, không phải là sinh viên. Tôi hỏi anh Ngọc tại sao anh chọn tham gia hội ông Quân mà không tham gia hội ông Quế, vì lúc đó vấn đề ý thức hệ đặt ra rất nặng. Sau này tôi mới biết là anh Ngọc cần củng cố cái vỏ cho công tác của anh ấy sau này.
 
Cũng có một câu chuyện tình cờ xảy ra, làm anh chị ấy bị nghi oan. Có một lần, anh ấy để chị và cháu đi « trại hè » do phong trào Việt kiều ở Pháp tổ chức. Chẳng may vào dịp đó, có mấy sinh viên du học ở Pháp bị chính quyền ông Diệm cắt chuyển ngân. Từ đó, có sự suy luận là anh chị ấy làm «chỉ điểm cho địch ». Thực ra đó chỉ là một sự trùng khớp ngẫu nhiên, nó không nằm trong sự cố tình tạo ra cái vỏ chống cộng, bởi vì có cái đạo lý « không gây hại cho cá nhân người khác ». Còn tôi thì đã có một lần tới sứ quán ông Diệm ở Paris để … phản đối việc cắt chuyển ngân của sinh viên du học.
 
Đến năm 1963, sau cuộc đảo chính lật ông Diệm, ông Phạm Hoàng Hộ làm tổng trưởng (bộ trưởng) Giáo dục trong chính phủ Nguyễn Ngọc Thơ ở Sài Gòn; ông có lời kêu gọi sự hợp tác của trí thức Việt kiều. Nhân chuyến công du sang Pháp của ông Hộ, có một buổi gặp gỡ (một bữa ăn) với một số trí thức Việt kiều, tôi không nhớ anh Ngọc có dự hay không, có thể là có. Riêng tôi có được ông Phạm Mậu Quân rủ đi – lúc đó tôi đang là đồng nghiệp của ông Quân ở Đại học Lille – nhưng tôi từ chối vì lẽ đã kể trên, vả lại thêm vào đó, ông Quân còn bảo tôi là buổi dự chỉ có những người « ở trên », nên tôi thấy « không ổn », vì tôi không nghĩ rằng có bằng cấp và có địa vị xã hội nào đó, là « ở trên » người khác. Ông Quân vốn là người Việt Nam đầu tiên làm luận án dưới sự hướng dẫn của ông Lichnérowicz, giáo sư ở Collège de France  nên ông ấy cho cảm tưởng là ông muốn đóng một vai trò « trưởng tràng » nào đó đối với những người Việt Nam làm luận án với nhóm ông Lichnérowicz. Anh Ngọc và tôi là ngoại đạo, nên không liên quan.
 
Thời còn ở Pháp, anh Ngọc cũng quen biết nhiều người Việt Nam, và anh cũng có cái tài nhẫn nhục làm quen. Vào khoảng 1965-66 có ông NVH ở Huế cũng sang Paris soạn luận án tiến sĩ nhà nước dưới trướng ông Lichnérowicz kể trên. Ông NVH này cũng là một nhân vật đặc biệt, không gây thiện cảm, nên trong đám những người Việt Nam làm Toán, ít ai làm quen với ông ta, trừ anh Ngọc, làm thân được với ông này.  Khoảng cuối 1968, sang 1969 (tôi không nhớ kỹ thời điểm) có một lá thư kêu gọi trí thức Việt kiều về hợp tác ở miền Nam do ông NVH viết; và để gây tính thuyết phục hơn, ông ấy kể trong thư rằng ông ấy có được sự nhận lời của giáo sư R. Thom, sẽ sang thỉnh giảng ở Đại học Huế, « mà không nhận thù lao ». (Ông Thom, huy chương Fields, giáo sư ở Institut des Hautes Etudes Scientifiques, Pháp). Lúc đó tôi lấy làm lạ, vì hầu hết các nhà khoa học đặc biệt là các nhà toán học, ở Pháp nói chung đều ủng hộ miền Bắc; tôi hỏi ông Thom là có đúng là ông nhận lời đi Huế thỉnh giảng không, thì ông ta cười trả lời tôi rằng: « Tôi có biết người này là ai đâu, mà bảo rằng tôi nhận lời đi dạy Huế ! ». Có những người Việt Nam « bạo » khiếp, dám khẳng định những điều nghe tưởng như thật.

Chi tiết

Chuyên mục: Tổ chức

Được viết: 28 Tháng 9 2009

Cập nhật lần cuối: 20 Tháng 3 2020

Lượt xem: 4816

NGƯỜI CÁN BỘ QUÂN QUẢN NĂM XƯA

Cẩm Sương (ghi theo lời kể của GS.TSKH. Nguyễn Cang)

Từ Nam ra Bắc….

Tôi là Cán bộ Miền Nam tập kết ra Bắc đầu năm 1955, được Nhà nước cử đi học sau Đại học năm 1965 tai Trung Quốc, nhưng do tình hình Trung Quốc luc đó quá biến động nên cuối năm 1966 đòan chúng tôi được lệnh về nước và tôi công tác tại Trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Một năm sau tôi được cử làm nghiên cứu sinh tại Đại học Tổng hợp Bucarest (Romania) vì tôi thạo tiếng Pháp. Tôi bảo vệ thành công luận án Tiến sĩ Tóan học năm 1971 và về nước công tác tại Vịen Khoa học Giáo dục, đồng thời dạy và phụ trách Khoa cơ bản của Trường Bách Khoa tại chức Hà Nội.Năm 1980, khi đang là Chủ Nhiệm Khoa Tóan của Trường Đại học Tổng hợp TP.HCM, tôi được Bộ Đại học cử đi làm Nghiên cứu sinh cao cấp tại Viện Hàn Lâm Khoa học Ba Lan và bảo vệ thành công luận án Tiến sĩ Habil Khoa học Tóan học năm 1984…

Lên đường vào Nam …

Khi chúng ta mở chiến dịch Tây Nguyên thượng tuần tháng 03-1975, tiếp đó giải phóng Thừa Thiên-Huế, rồi Đà Nẵng. Tôi được lệnh tập trung về Trường Đảng Cao cấp tức là Trường Nguyễn Ái Quốc Trung Ương, học tập tình hình và nhiệm vụ mới. Chúng tôi được lệnh cấm trại, không ai được về thăm gia đình. Đến hạ tuần tháng 04-1975, đòan chúng tôi được phát trang phục đi B (vào chiến trường miền Nam). Ngày 28/4/1975, chúng tôi được về thăm gia đình 1 ngày và sáng 29/4 chúng tôi lên máy bay tại sân bay Gia Lâm bay vào Nam. Chúng tôi chưa biết sẽ nhận nhiệm vụ cụ thể ở đâu vì cấp trên phổ biến là còn tùy thuộc diễn tiến của tình hình. Trưa 29/4/1975 chúng tôi đáp xuống sân bay Đà Nẵng vắng vẻ, chỉ vài đ/c quân giải phóng làm nhiệm vụ mà thôi. Thành ủy Đà Nẵng bố trí đòan chúng tôi về chỗ ở nhà của 1 viên tướng Mỹ làm cố vấn cho vùng một chiến thuật của quân đội ngụy. Đòan chúng tôi là đòan cán bộ cao cấp được Trung ương phái vào chi viện cho chiến trường miền Nam, Nếu tình hình thuận lợi, ta giải phóng miền Nam, thì đòan phải có mặt tại Sài gòn trong thời gian sớm nhất chi viện và chịu sự quản lý của Chính phủ lâm thời Công hòa Miền Nam Việt Nam. Đòan của chúng tôi bao gồm đủ các ngành, riêng Giáo dục và Đại học có 14 đồng chí thuộc các trường Y-Dược, Tổng hợp, Bách Khoa, Sư phạm Hà Nội...

Những ngày đầu giải phóng …

Sài gòn đươc giải phóng, UB Quân quản TP. cho ô tô ra đón chúng tôi. Sáng ngày 03/5 tôi và anh Hữu Chí lên xe Jeep từ Viện Đại học SG có sinh viên dẫn đường đến nhận nhiệm vụ tại trường ĐH.KHSG, lúc đó có tên là Khoa học Đai học đường.. Một bước ngoặt lớn trong đời công tác của tôi và anh Chí bắt đầu từ đó. Trước khi tôi và anh Nguyễn Hữu Chí đến trường đã có một số anh chị em thuộc tiểu ban giáo dục của R (tức Bộ Giáo dục của Chính phủ Cách mạng lâm thời) về chốt các cơ sở Giáo dục trong đó có  trường ĐHKH. Các đ/c đó là những giáo viên cấp 3 ở miền Bắc được Trung ương phái vào chi viện cho Miền Nam từ năm 1962. Khi tôi và anh Chí đến thì cá  đ/ c bàn gao công việc lại cho chùng tôi rồi rút về Bộ Giáo dục và Thanh niên nhận công tác mới. Nhưng lúc đó được một lực lượng rất hùng hậu ủng hộ tức các anh chị sinh viên đấu tranh từ trước trong thời kỳ Mỹ ngụy, họ là những người có nhiều thành tích và chính những anh em đó, khi chúng tôi vào đã giúp chúng tôi rất tích cực. Nếu không có họ chúng tôi không thể hòan thành nhiệm vụ đươc. Ngoài ra, trong số anh chị em cán bộ giảng dạy của trường ĐHKHSG lúc đó nói chung là tất cả anh chị em giảng dạy, từ các Giáo sư lớn tuổi như anh Lê Văn Thới, Phạm Hoàng Hộ … đến những người trung niên như : Chu Phạm Ngọc Sơn, Trần Kim Thạch … nhiều người đã từng tham gia sẵn sàng giúp đỡ chúng tôi hoàn thành nhiệm vụ, lo cho từ chỗ ăn, chỗ ở lúc đó chẳng nhà cửa gì, nằm trên bàn giấy đầu giường có khẩu AK có đạn đàng hòang, ngòai cổng làm nhiệm vụ bảo vệ có anh em sinh viên phong trào đấu tranh, thay nhau gác đêm…  Việc ăn uống hằng ngày của chúng tôi phần lớn do các chị em CB giảng dạy trong trường như chị Nguyễn Ngọc Sương, Tô Ngọc Anh, trẻ hơn cô Nguyễn Thị Ngọc Lan (Trưởng phòng Đào tạo hiện nay) và nhiều chị em khác, … Chúng tôi chẳng có gì, chỉ có lương khô và ít ruốc chà bông Trung Quốc vậy thôi, không có lương, Anh Trần Kim Thạch thấy chúng tôi không có điều kiện nghe tình hình nên cho mượn cái đài National bán dẫn của Nhật cho chúng tôi mượn. Chị Sương thấy chúng tôi cực quá đem lại cho 1 két rượu bổ tự chế để uống. Chị Sương gốc là dược sĩ , ngày xưa học ở bên Tây về đây đỗ Tiến sĩ Hóa học. An uống sinh hoạt thì kham khổ thế, nhưng công tác rất vui. Các anh chị em giảng dạy từ người lớn tuổi như anh Thới (bây giờ đã mất), chị Mai Trần Ngọc Tiếng, Linh mục Hoàng Quốc Trương rất nhiệt tình giúp đỡ và công việc chúng tôi lúc đó được cấp trên giao phục hồi lại họat động bình thường của trường ĐHKHSG, 1 phần cho anh chị em trước đây làm việc gì thì tiếp tục làm việc đó, nhưng chưa học tập, chưa giảng dạy theo kế hoạch mới, để anh chị em giáo chức trong trường ở các phòng thí nghiệm hoạt động bình thường, lớp thì chưa lên, công tác nghiên cứu khoa học vẫn tiếp tục cho Sinh viên sinh hoạt chính trị…

Ổn định hoạt động …

Năm 1975 cho đến hè 1976, có thể nói chỉ sinh hoạt chính trị, tôi được phân công giảng chính trị cho tòan bộ sinh viên và hướng dẫn ở tổ cho các buổi thảo luận chính trị của các đ/c cán bộ giảng dạy. Trong thời gian về Miền Nam trước khi đi chúng tôi có làm cái việc chuyển Đảng tịch, lúc còn ngoài Bắc thì chúng tôi Đảng viên Đảng Lao động Việt Nam khi lên đường vào Nam chúng tôi có nhiệm vụ chuyển Đảng tịch Đảng Lao Động Việt Nam sang Đảng Nhân dân cách mạng Miền Nam, hiện nay giấy tờ chuyển Đảng tịch còn giữ làm kỷ niệm.

 Vào trong này được thời gian chúng tôi nhận quyết định bổ nhiệm, anh Nguyễn Hữu Chí làm Trưởng ban phụ trách của Trường ĐHKHSG (cũng như Ban giám Hiệu bây giờ) và tôi là Phó ban phụ trách. Theo chính sách Đại đòan kết chúng tôi có mời và trên bổ nhiệm thêm hai cán bộ giảng dạy tại chỗ tham gia cùng chúng tôi. Lúc đó đ/c Lý Hòa còn ở Đại học Cần thơ chưa về, khi chúng tôi làm việc độ chừng nửa tháng hoặc 1 tháng thì anh Lý Hòa về và cùng tham gia ban phụ trách. Ban phụ trách hồi đó gồm 5 người anh Nguyễn Hữu Chí làm Trưởng ban, tôi và anh Lý Hòa làm Phó ban cùng 2 đ/c cán bộ giảng dạy ở trường ĐHKHSG cũ trong đó có anh Trần Kim Thạch, anh Phạm Hòang Hộ. Hiện nay 30 năm sau chúng tôi đều khỏe mạnh, anh Lý Hòa là thương binh nhưng hiện nay rất khỏe, anh Chí thỉnh thoảng hơi yếu chút, tôi cũng hơi yếu chút nhưng vẫn còn làm việc được. Anh Trần Kim Thạch tuy đã về hưu nhưng vẫn họat động chuyên môn, anh Phạm Hoàng Hộ đi vắng, chúng tôi rất mong gặp lại anh ấy. Tình hình là như vậy… Chúng tôi làm nhiệm vụ quân quản, giữ nhiệm vụ Ban phụ trách trường từ năm 1975 đến 1977. Từ 1977 trở đi, trường Đại học KH Sài Gòn và trường Đại học Văn Khoa Sài Gòn sáp nhập làm một, trở thành trường Đại học Tổng hợp  TP.HCM. Lúc đó tôi nguyên từ thời 1975 đã được giao chủ nhiệm Khoa Toán và sau khi sáp nhập thành trường ĐH Tổng Hợp TP.HCM tôi làm nhiệm vụ Chủ nhiệm Khoa Toán và kiêm thêm công tác Đảng. Lúc đầu tôi làm Bí thư Đảng Khối tự nhiên.

Ba mươi năm ấy biết bao nhiêu tình …

Công việc như vậy, 30 năm qua rồi tôi rất nhớ những người ngày xưa giúp đỡ chúng tôi hoàn thành nhiệm vụ, bây giờ không còn nữa. Ví dụ như GS Lê Văn Thới, tôi rất tiếc trong mấy năm anh Thới ốm nằm bệnh viện Thống Nhất, lúc đó đang công tác ở Viện Hàn Lâm Ba Lan, nghỉ phép có về nhà đến thăm anh Thới, lần thăm đó là lần thăm cuối cùng sau đó anh Thới mất, vì một chứng bệnh hiểm nghèo. Nhiều người hiện nay đang còn khỏe, nhưng sức khỏe yếu dần, ví dụ như GS Nguyễn Chung Tú là người am hiểu rất nhiều về tình hình của trường ĐHKH Sài Gòn trước 1975, vì GS Nguyễn Chung Tú vào SG sau Hiệp Định Genève. Thành ra tôi có đề nghị nhà trường nên khai thác thời gian đó của anh Tú hoạt động ở đây. Hiện nay anh Tú lớn tuổi và 1 thời gian có đảm trách chức vụ Hiệu Phó trường ĐH Dân Lập Hùng Vương, nhưng hiện nay tôi biết anh ấy cũng hơi yếu. Tất cả những người ngày xưa còn lại thì một số người cũng không còn ở SG. Tôi cò dịp qua Pháp thì cũng có dịp gặp lại người cũ , ví dụ như anh Huỳnh Văn Công ở Khoa Vật Lý. Anh qua Pháp 1979. Năm 1983 - 1984 – 1985 tôi đi qua Pháp có đến thăm, anh Công vui vẻ lắm… Anh có hỏi thăm tình hình Sài Gòn và tôi có nói anh Công khi nào rảnh mời về Sài Gòn chơi Sau này anh có về chơi và qua trở lại Pháp. Một số người đã giúp chúng tôi hồi đó hoàn thành nhiệm vụ bây giờ tôi còn nhớ mãi, nhất là chị Sương và chị Tô Ngọc Anh người đã đứng ra tổ chức đời sống cho chúng tôi làm việc và góp rất nhiều công sức về việc trở lại bình thường sinh hoạt chung của trường. Tôi nhớ chị Nguyễn Ngọc Sương, Tô Ngọc Anh,  anh Nguyễn Thanh Khuyến, anh Hà Thúc Huy, tôi không nhớ hết, nhiều năm nhìn lại gặp lại vui vẻ mừng rỡ lắm. Số anh em trẻ hơn, lúc tôi vào trường các anh vào tuổi hai mươi, như anh Dương Ái Phương, anh Nguyễn Thanh Hương … bây giờ gặp lại tất cả đều có gia đình vui vẻ, con cái học hành tiến bộ. Có người tiến bộ trên đường công tác như anh Dương Ái Phương (Hiệu Trưởng) và anh Nguyễn Thanh Hương (Hiệu Phó), một số khác bây giờ cũng là cán bộ cốt cán của trường như chị Ngọc Lan (Trưởng phòng Đào tạo) hoặ đang giữ những trọng trách ngòai XH ... Số đoàn viên thanh viên hồi đó người giúp đỡ chúng tôi rất nhiều anh Nguyễn Văn Nhã, Nguyễn Ngọc Dũng, Nguyễn Tân, Nguyễn Súng Nhữ Đình Ngoạn, … anh em đó bây giờ vẫn còn gặp lại nhắc lại chuyện cũ ngày xưa những năm gian khổ đi lao động ở Nhị Xuân, đào mương, đắp đập, cuốc đất, v.v.. anh em nhắc lại ngày đó rất khổ, ăn uống kham khổ nhưng rất vui…

Bây giờ tôi đã về hưu lâu rồi nhưng vẫn còn tham gia giảng dạy ở trường, vẫn dạy cao học Toán của Khoa Toán, giảng dạy môn “ Triết học trong Toán học “ ở Khoa Triết trường ĐHKH Xã Hội & Nhân Văn. Đến bây giờ vẫn còn dạy. Giảng cho Khoa Triết, công việc vẫn tiến hành đều. Rất vui là lớp trẻ hồi đó bây giờ đã trưởng thành, rồi những anh em cùng thời tôi vẫn còn khỏe mạnh tham gia công tác đầy đủ. Tôi có gợi ý với anh Dương Ái Phương là trường ĐHKHSG chúng ta là trường có một bề dày lịch sử rất lớn. Từ hồi Pháp thuộc, khi tôi còn là học trò trung học tôi đã nghe nói đến những người đã học rất xuất sắc ở trường ĐHKH Hà Nội (sau năm 1954 đời vào Sài gòn và là tiền thân của Trường chúng ta ngày nay), như anh Lê Thiệu Huy, bà con với GS. Lê Văn Thiêm, GS. Hoàng Xuân Hãn đã giới thiệu về anh Lê Thiệu Huy như sau: “đây là một sinh viên xuất sắc nếu đựơc đào tạo cẩn thận thì sẽ đi rất xa”, nhưng tiếc rằng anh đã hy sinh trên đuờng đi mua vũ khí ở Thái Lan, trên dòng sông Mê Kông, nghe nói anh đã dùng thân mình che Hoàng thân Xuphanôvông (Lào) khỏi bị đạn. Anh đã hy sinh và được phong tặng là liệt sĩ của Lào (và của cả Việt nam)…

Nên chăng có ngày hội truyền thống Trường…

Trường ĐHKH có bề dày lịch sử từ thời kỳ trước CM tháng 8 (trường ĐHKH Đông Dương hồi đó). Tại sao không có ngày Hội truyền thống để giáo dục cho thế hệ trẻ ngày nay đồng thời để nêu một gương tốt cho anh em cán bộ, nhân viên và sinh viên trong trường. Mong ngày nào đó trở thành hiện thực. Anh em ở trường nên tranh thủ khai thác các Thầy Cô lâu năm ở trường, biết rất rõ về hoạt động của Trường, như : GS. Nguyễn Chung Tú, GS. Đặng Đình Áng, …

Về các lực lượng hoạt động bí mật và công khai trong trường trước khi tôi về làm nhiệm vụ tiếp quản trường thì như đã nói ở trên, từ khi được triệu tập, cho đến lúc lên đường rồi vào Nam, vẫn chưa biết mình đi đâu về đâu…cho đến ngày 03/5/1975 mới biết về Trường Đại Học Khoa Học Sài Gòn. Lúc về trường các đ/c hoạt động Đảng ở TP cho biết ở trường có 1đ/c được kết nạp bí mật trong lòng địch năm 1973 là đ/c Phạm Trọng Quy, giáo chức dạy Vật Lý. Trước khi vào SG được biết sinh viên đấu tranh rất hăng hái và địch rất sợ lực lượng học sinh sinh viên nhưng chưa biết cụ thể là ai. Khi nhận nhiệm vụ rồi tôi được biết số sinh viên đấu tranh rất nhiều, những người hoặc đã trực tiếp tham gia cách mạng, cảm tình với cách mạng, tiếp tay cho cách mạng. Năm 1969 trong phiên họp của Hội đồng Khoa học của tường ĐHKHSG anh Nguyễn Đình Ngọc và anh Trần kim Thạch đã bất ngờ chủ động đề nghị toàn thể Hội nghị đứng dậy truy điệu Hồ Chủ tịch vừa mất năm 1969. Trong thời gian tiếp quản trường nhờ Anh Ngọc, anh Thạch và lực lượng đông đảo sinh viên tại chỗ giúp đỡ chúng tôi rất nhiều như bảo vệ trường, bảo vệ an ninh, các phòng thí nghiệm v. v... như các anh Nguyễn Văn Nhã, Nguyễn Súng, Nguyễn Tân, Ngọc Dũng v..v... đó là lực lượng đông. Một số khi tốt nghiệp được giữ lại Trường công tác như anh Nguyễn Thanh Hương,…

Chính thức thì trên chỉ cử 2 người là tôi và anh Hữu Chí vào trường ĐHKHSG, anh Phạm Thành Hổ, anh Nam và Nguyễn Quốc Thắng vào sau. Chưa có chi bộ lúc đó, chưa kết nạp đảng viên mới tại chỗ, sinh hoạt chi bộ ghép, chỉ có tổ Đảng nhưng chỉ có những Đảng viên ngoài Bắc vào công tác.

Quyết định bổ nhiệm tôi và anh Chí là của tổ chức Trung ương cục. Người ký là đ/c Phan Văn Đáng (Hai Văn), và quyết định bổ nhiệm vào Ban phụ trách trường của Bộ Giáo dục và thanh niên do Bộ trưởng Phạm Văn Kiết và Thứ trưởng Lê Văn Chí ký. Chuyển Đảng từ Đảng LĐVN ở miền Bắc  chuyển vào sinh hoạt tại tổ chức Đảng bộ ông Cụ (từ bí mật, chỉ Trung ương cục). Khi có quyết định từ đó đó trường chính thức hoạt động có quy củ. Vẫn là Đảng Nhân dân cách mạng Miền Nam của chính phủ CM lâm thời hai miền khi chưa thống nhất. Sau thống nhất chúng tôi chuyển lại từ Đảng Nhân dân CM Miền Nam sang Đảng Lao động Miền Nam và Đảng Cộng sản Việt Nam.

Từ tháng 5/1975 cho đến Hè 1976, các phòng thí nghiệm vẫn hoạt động bình thường. Năm học 1976-1977 tổ chức tuyển sinh đầu tiên, lúc đó vẫn là trường ĐHKHSG. Lớp đầu tiên đó có : Nguyễn Hội Nghĩa (bây giờ đã là Tiến sĩ, đang công tác tại Đại học Quốc gia)…. Cảm nhận của tôi về các thế hệ sinh viên trường ĐHKHSG rất tốt. Tính chất sinh viên là độc lập công tác, chủ động, sáng tạo…Chúng ta phải luôn nắm vững tính chất này và phát huy ở các em sinh viên…